جسم انسان از میلیون‌ها میلیون سلول تشکیل شده است که در کنار هم، بافت‌هایی مانند ماهیچه‌ها ، استخوان و پوست را می‌سازند. اغلب سلول‌های طبیعی بدن در پاسخ به تحریکاتی که از داخل و خارج بدن به آنها وارد می‌شود، رشد و تکثیر می‌کنند و در نهایت می‌میرند. اگر این فرآیند در مسیر تعادل و صحیح خود اتفاق بیفتد، بدن سالم می‌ماند و عملکرد طبیعی خود را حفظ می‌کند. اما مشکلات، زمانی شروع می‌شود که سلول‌های سرطانی از سازوکارهای عادی تقسیم و رشد سلول‌ها جدا می‌افتند و به سلول سرطانی تبدیل می‌شوند.
در دنیای امروز شاهد رشد افراد مبتلا به بیماری سرطان هستیم به طوری که دومين عامل شـايع مـرگ و ميـر در كشـور‌های توسعه يافته و سومين عامل مرگ در كشورهای در حال توسـعه می‌باشد.
آمارهـای منتشـره در آستانه روز جهانی سرطان در سال ٢٠٠٩ بيش از ١٢ ميليـون مورد جديد سرطان در سراسر جهان را نشان می‌دهد، که به ٦/٧ ميليون مورد مرگ و مير می‌انجامد و اين در حالی است که بيش از نيمی از همه موارد سرطان‌ها و حدود ٦٠ درصد موارد مـرگ و ميرهـای ناشـی از آن در کشـورهای در حـال توسـعه، رخ مـیدهـد .
درمان سرطان
اما درمان سرطان چگونه امکان‌پذیر می‌شود؟
امروزه اکثر سرطان‌ها درمان قطعی ندارند اما برای جلوگیری از رشد و پیشرفت آنها از یک یا ترکیبی از روش‌هـای جراحـی، پرتودرمانی، شيمی درمانی و ايمنـوتراپی استفاده می‌شود.
پرتودرمانی
پرتو درمانی بــه عنــوان يكــي از مهمتــرين روش‌هــای معالجــه بســياری از سرطان‌ها مورد استفاده قرار مـی‌گيـرد. در ايـن روش از اثـرات متقابل پرتوهای يون ساز با مـواد و همچنـين اثـرات بيولوژيـك آنها برای كنترل و درمان بافت‌های سرطانی استفاده می‌شود. شدت و انرژی پرتوهای مورد اسـتفاده در راديـوتراپي بايـد بـه حدی باشد كه با استفاده از آنها بتوان اثرات بيولـوژيكي كـاملاً مخرب به سلول‌های سرطانی وارد نمـود .
اگرچه پرتو علاوه بر سلول‌های سرطانی به سلول‌های سالم نيز آسيب می‌رساند ولی اكثر سلول‌های سالم بهبودی خود را دوباره بدست می‌آورند. روش‌های مختلفی برای پرتودهی و انتقال اشعه با قدرت نفوذ متفاوت وجود دارد، علاوه براين تعدادی از روش‌های پرتودهی مي‌تواند بطور دقيق و كنترل شده برای درمان ناحيه كوچكی از بافت بدون آسيب به بافت و اندام‌های اطراف استفاده شود، در حالیكه برای درمان نواحی بزرگتر از انواع ديگر پرتو استفاده مي‌شود. درتعدادی از بيماران هدف از درمان تخريب كامل تومور و بعضی كوچك كردن تومور يا كاهش علائم آن است. در هر بيمار طراحی درمان برای محافظت بافت‌های سالم تا حدامكان انجام ميیشود. نيمي از بيماران سرطانی پرتودرمانی می‌شوند. پرتودرمانی ممكن است بصورت منفرد يا همراه ديگر روش‌های درمان سرطان (شيمی درمانی يا جراحی) مورد استفاده قرار گيرد حتی دربعضی موارد ممكن است بيش از يك روش پرتودرمانی به كار گرفته شود.
جايگاه شتاب‌دهنـده خطـی الکتـرون در درمـان سرطان
در جدیدترین روش‌های پرتودرمانی بالینی بیش از نیمی از بیماران سرطانی با پرتودهی درمان می‌شوند و روز به روز با پیدایش فن‌آوری‌های مدرن‌تر این رقم رو به افزایش خواهد بود. به همین دلیل در قرن بیستم تا کنون، در راستای توسعه دستگاه‌های پرتودرمانی بهینه، تلاش‌های قابل ملاحظه‌ای انجام گرفته است. دستگاه شتاب دهنده خطی موفق‌ترین سیستم در پرتودرمانی تومورهای سرطانی معرفی می‌شود.
دستگاه شتاب دهنده خطی نوعی شتاب دهنده ذرات بنیادی می‌باشد که به اندیکاسیون و کاربردهای متفاوتی منظور می‌گردد. روش کار آن به این صورت است که دستگاه در یک اتاق جای می‌گیرد و به کمک امواج الکترومغناطیس ذرات بارداری مانند الکترون را تا انرژی‌های بسیار بالا شتاب می‌دهد و برای پرتودرمانی بیرونی برای بیماران سرطانی به صورت گسترده به کار می‌رود.
شتاب دهنده خطی همچنین در پرتو درمانی های مغز و در نقاط خارج از مغز نیز کاربرد دارد. این دستگاه دزی یکنواخت از اشعه X را به نقاط توموری بیمار می‌رساند که این اشعه می‌تواند به تومور سرطانی آسیب برساند و در نهایت به رفع آن بپردازد.
نصب دستگاه شتابدهنده خطی در بیمارستان فیاض بخش تهران
پیشگیری از سرطان یکی از برنامه‌های مهم وزارت بهداشت و درمان برای جلوگیری از گسترش این بیماری در کشور است. در راستای پیشگیری و تشخیص، شرکت بازرگانی بین‌المللی خرید، نصب و راه‌اندازی یک دستگاه شتاب دهنده خطی را در بیمارستان فیاض بخش در دستور کار خود قرار داد. این امر از برنامه‌های مهم حوزه درمان سازمان تأمین اجتماعی از سال های ۸۹ و۹۰ بوده که نهایتا در سال ۹۵ بر این مهم فائق آمد.
شرکت بازرگانی بین المللی تأمین اجتماعی، دستگاه فوق را از شرکت واریان آمریکا که از معتبرترین سازنده‌‌های دستگاه شتاب دهنده خطی می‌باشد، تأمین نموده و بیس فریم دستگاه را در تاریخ ۲۱/۱۱/۹۴ مقارن با سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی به بیمارستان شهید دکتر فیاض بخش تحویل داد. به منظور بهره‌برداری از دستگاه فوق مقدمات نصب دستگاه و خرید تجهیزات و متعلقات لازم از قبیل سیستم دزیمتری مولدینگ، فیکسیشن انجام شده و با آماده سازی آشیانه شتاب دهنده و تأسیسات لازم از قبیل چیلر، UPS، سیستم‌های هواساز و… نصب دستگاه در دستور کار قرار گرفت. از آنجا که دستگاه شتابدهنده در ردیف دستگاه‌های High Tech محسوب می‌شود، نصب دستگاه در چند مرحله انجام می‌پذیرد، به همین منظور در تاریخ ۲۶/۵/۹۵ با حضور کارشناسان فنی شرکت واریان، مراحل نهایی نصب فیزیکی دستگاه آغاز و در تاریخ ۳۰/۵/۹۵ پایان یافت. سایر مراحل نصب دستگاه به نوبت و تا پایان شهریور ماه انجام خواهد شد و آماده بهره‌برداری قرار خواهد گرفت.
مدیر کل درمان استان تهران، آقای دکتر محمد تقی خسروانی مقدم در این رابطه بیان نموده‌اند :” با وجود این دستگاه و راه اندازی آن در آینده نزدیک، یک کار جهادی در راستای تسریع در روند درمان بیماران مبتلا به سرطان صورت می‌گیرد”. به گفته وی جناب آقای دکتر نوربخش مدیر سازمان تأمین اجتماعی به منظور تحقق این مهم، مساعدت‌های ویژه‌ای صورت داد و بودجه موردنظر را برابر با مبلغی حدوداً بالغ بر۷۰ میلیارد ریال به این منظور اختصاص داد. امید است که با بهره‌برداری از دستگاه شتاب دهنده، شاهد ارائه خدمات و سرویس ویژه به بیماران سرطانی باشیم.
نویسنده: منا نراقی
منابع:
- مجله پژوهش فیزیک ایران، جلد۱۵، شماره ۲، ویژه نامه ۱۳۹۴
- مقاله اولین کنفرانس ملی شتابدهنده و کاربرد آن، آذر ۹
- طراحی یک شیلد تطبیقی در درمان با فوتون های مگا ولتاژی از طریق تعیین دوز در نقاط مختلف ناحیه درمان، مود جواد طهماسبی بیرگانی، منصور ذبیح‌زاده، ۱۳۹۰ http://behsan.ajums.ac.ir/
- شتاب دهنده خطی، بخش دانش و زندگی تیبان، مریم نایب‌زاده، tebyan.net
